Politechnika Gdańska › Wydział Chemiczny › Katedra Chemii Nieorganicznej Copyright © 2024 by KChN WCh PG – Andrzej Okuniewski | |

Historia Katedry

Metaloplastyka,
schody boczne, parter
(1904 rok)

Kierownicy Katedry Chemii Nieorganicznej od roku 1904

Otto Ruff (1871-1939)

Kierownik Katedry Chemii Nieorganicznej, 1904-1916

Urodzony 30 XII 1871 w Schwabisch Hall. Zmarł 17 IX 1939 we Wrocławiu.

Po ukończeniu gimnazjum humanistycznego w Hall uczył się w latach 1889-91 zawodu aptekarza u Radcy Dworu Vögelena w Stuttgarcie, jednego z pierwszych farmaceutów tamtych czasów. Później w latach 1891-94 - pracował jako pomocnik aptekarza w Cuvet (Szwajcaria Franc.), Hamburgu, Berlinie i Londynie. W latach 1894-97 odbywał studia chemiczne na Uniwersytecie w Berlinie, gdzie związał się z Laboratorium Emila Fischera. W roku 1896 zdał państwowy egzamin na Aptekarza, a w roku 1897 uzyskał doktorat z filozofii w Uniwersytecie Berlińskim (promotor Oskar Piloty, uczeń i współpracownik E. Fischera). Od drugiego roku studiów był Ruff wolontariuszem w Laboratorium Fischera, a następnie asystentem pomocniczym i na nim spoczywał główny ciężar prowadzenia Zakładu Chemii Nieorganicznej i Analitycznej, bo nie było nieorganików.

Po promocji doktorskiej w r.1897 otrzymał etat asystenta i współpracował z E. Fischerem, który zostawiał mu dużą samodzielność. Habilitację z tematyki cukrowej: "Syntezy w grupie cukrów; nowa metoda degradacji aldoz", zrobił w roku 1901. Opracowana przez Ruffa metoda degradacji aldoz była istotnym elementem w badaniach Fischera, za które otrzymał on w roku 1902 nagrodę Nobla z dziedziny Chemii. Rozprawa habilitacyjna Ruffa została wydana jako pomoc dydaktyczna dla kierunku studiów Chemia. Po habilitacji został Ruff nadasystentem.

Odczuwany przez europejskie uniwersytety brak chemików nieorganików spowodował, że E. Fischer skierował dwóch swoich wybitnych uczniów na naukę chemii ogólnej i nieorganicznej: Alfreda Stocka do Moissana w Paryżu, a Otto Ruffa do Ostwalda w Lipsku. Po tym stażu, w roku 1903 Ruff został profesorem nadzw. i przełożonym Oddziału Chemii Uniwersytetu Berl.

W latach 1902-04 Ruff współpracował z Albertem Carstenem, głównym architektem budynków nowej Politechniki w Gdańsku, projektując wewnętrzną zabudowę i podstawowe wyposażenie budynku Chemii.

W latach 1904-1916 Ruff kierował Katedrą Chemii Nieorganicznej w Politechnice Gdańskiej jako profesor zwyczajny. W latach 1906/07, 1908/09, 1911/12, 1913/14, 1914/15 i 1915/16 był Dziekanem Wydziału Chemii PG.

W roku 1916 Ruff opuścił Gdańsk obejmując do roku 1939, takie samo stanowisko w Politechnice Wrocławskiej, a od roku 1933 również na Wydziale Filozoficznym Śląskiego Uniwersytetu Fryderyka Wilhelma we Wrocławiu. Decyzja wyjazdu z Gdańska związana była z brakiem opału i zasilania Budynku Chemii w energię elektryczną niezbędną w pracach badawczych Ruffa. Opuszczając Katedrę w Gdańsku rekomendował na swoje miejsce Hansa von Wartenberga z Berlina.

We Wrocławiu Ruff współpracował intensywnie ze śląskim przemysłem, przez szereg lat był przewodniczącym Śląskiego Oddziału Związków Chemików Niemieckich, a w latach 1933-35 był vice-prezesem Niemieckiego Towarzystwa Chemicznego.

Dorobek naukowy Otto Ruffa jest ogromny i wielce różnorodny. W spisie prac [3] figuruje 290 publikacji oraz dwie książki. Z okresu pracy w Berlinie pochodzi 35 pozycji, 95 z Gdańska i 162 z Wrocławia. Szczytowa roczna liczba publikacji Ruffa przypada na rok 1911 w Gdańsku - 19 pozycji. Główne czasopisma, w których Ruff publikował to: Zeitschrift für Anorganische und Allgemeine Chemie (113), Chemische Berichte (82), Angewandte Chemie (18), Zeitschrift für Elektrochemie (14).

A oto główne kierunki prac: chemia organiczna (cukry) - 17 prac, chemia nieorganiczna fluoru - 86, chemia wysokich temperatur - 44, elektroliza stopionych elektrolitów - 9, masy plastyczne - 10, węgliki - 20, odmiany węgla - 20, wybuchy CO2 w kopalniach - 7, inne prace z chemii nieorganicznej - 72.

Książki Ruffa: "Chemia Fluoru", Springer Verlag, Berlin 1920. Po śmierci Moissana w 1907 roku Ruff był światowym autorytetem w chemii fluoru i w chemii wysokich temperatur. Wielu ludzi dostrzegało u Moissana (Nagroda Nobla 1906) i Ruffa podobny sposób uprawiania chemii i duchowe podobieństwo. Druga książka Ruffa to "Wprowadzenie do chemicznego Practicum", Lipsk 1926, II. Wyd. 1937.

Otto Ruff był zapalonym i uzdolnionym eksperymentatorem. Z udanych doświadczeń czerpał radość życia, a jego ogromna zawodowa aktywność wynikała z ciekawości i głodu osiągnięć chemicznych.

Honory Ruffa i zaszczyty: Medal Liebiga, wojenny Krzyż Zasługi, doktorat h.c. Politechniki w Dreźnie "w uznaniu wielostronnych i efektywnych badań w obszarze chemii", członkostwo Akademii Nauk w Halle i w Madrycie oraz Towarzystawa Naukowego w Getyndze.

Sprawy szczególne i ciekawostki:

Ruff obok Arrheniusa (1859-1927, Nagroda Nobla 1903), Moissana (1852-1907, Nagroda Nobla 1906) i Wernera (1866-1919, Nagroda Nobla 1913) jest uważany za twórcę renesansu chemii nieorganicznej w pierwszym dwudziestoleciu XX wieku. Jest to tym dziwniejsze, że mając duże osiągnięcia w chemii organicznej dał się przesterować na chemię nieorganiczną przez Emila Fischera, swego Mistrza, który był dla niego najwyższym autorytetem.

W gdańskej pracy Ruffa są trzy gdańskie ciekawostki: jego współpraca z A. Carstenem w zakresie wewnętrznej zabudowy i podstawowego wyposażenia Budynku Instytutu Chemicznego Politechniki Gdańskiej. Artykuł Ruffa z roku 1905 [1] zawiera szczegółowe opisy wszystkich instalacji, wyposażenia i zagospodarowania budynku, z planem sytuacyjnym, planami trzech kondygnacji z opisem przeznaczenia poszczególnych pomieszczeń oraz fotografię stołu doświadczalnego w Audytorium Chemicznym.

Stół do demonstracji w Audytorium Chemicznym PG [1]

Otto Ruff wygłaszał odczyty w Gdańskim Towarzystwie Przyrodniczym i zamieścił 7 swoich prac w piśmie tego Towarzystwa. Ruff ma w gdańskim dorobku szereg prac technologicznych dotyczących otrzymywania naczyń ceramicznych odpornych na wysokie temperatury z glinek wschodnio-pruskich. Swego czasu wystawiał niektóre eksponaty na wystawie wyrobów ceramicznych w Olsztynie i otrzymał tam Złoty Medal.

W archiwum Uniwersytetu Wrocławskiego, w zespole akt z lat 1811-1945 znajduje się osobliwy dokument: Album Wydziału Filozoficznego 1926-38 zawierający odręcznie pisane życiorysy Profesorów Wydziału, a wśród nich życiorys Ruffa. Odręczny gotyk sprawił nam spore trudności, ale treść i forma życiorysu dały dużo informacji o jego autorze, jako człowieku.

Nazwisko Ruffa jest szeroko znane ponieważ jego osiągnięcia trafiły do podręczników akademickich. Podręczniki chemii nieorganicznej (np. E. Józefowicza) piszą o Ruffie przy okazji różnych fluorków, w tym AgF2, które jako pierwszy otrzymał i zbadał.

Podręczniki chemii organicznej (np. Nenitescu lub Morrisson Boyd obszernie piszą o reakcji imiennej zwanej degradacją Ruffa. Reakcja ta ma różne zastosowania, np. w syntezie oraz w korelacjach konfiguracji aldoz. W witrynie internetu, wśród klasycznych reakcji chemii organicznej, jest reakcja Ruffa z odnośnikiem do jego pracy z roku 1899.

W dziejach świata XX wieku dużą rolę odegrał otrzymany i zbadany przez Ruffa heksafluorek uranu UF6. Opisana przez Ruffa niezwykła lotność tego związku (temp. wrzenia 57°C) zapewniła mu zastosowanie do rozdzielania izotopów uranu 235U i 238U. Ten rozdział był istotnym elementem skonstruowania pierwszych bomb uranowych w amerykańskim tajnym projekcie Manhattan w USA w 1945 r. [2]. Niezbędne do skonstruowania bomby uranowej wzbogacenie naturalnego uranu w izotop 235, który w naturze stanowi zaledwie 0,72%, prowadzono metodą wykorzystującą różnice w szybkości dyfuzji cząsteczek 235UF6 i 238UF6.

Ruff miał przezwisko nadane mu przez studentów - "pastor cząsteczek". W konstrukcji jego wykładów i nieco natchnionym sposobie ich wygłaszania widzieli studenci elementy kaznodziejskie, jak u prawdziwego pastora. To przezwisko poszlo za nim z Gdańska do Wrocławia. Znając rodowód Ruffa możemy dorzucić, że w jego rodzinie ze strony matki było kilku pastorów.

O Ruffie pisali: Walter Hückel [3], Wilhelm Klemmm [5], praca zbiorowa [4] i sam Ruff [7].

Hans von Wartenberg (1880-1960)

Kierownik Katedry Chemii Nieorganicznej, 1918-1933

Urodzony w Kellinghusen (Schleswig-Holstein), tam ukończył szkołę średnią w 1899 roku. W latach 1899-1902 studiował chemię na Wydziale Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu w Berlinie. Po sześciu semestrach studiów (!), w maju 1902, uzyskał doktorat z filozofii na podstawie dysertacji "Przyczynek do wiedzy o oksyhalogenkach rtęci".

Po doktoracie, idąc za głosem swoich zainteresowań fizykochemicznych, został naukowym współpracownikiem Waltera Nernsta, dyrektora nowego Instytutu Chemii Fizycznej na Uniwersytecie w Getyndze. Nernst (1864-1941, Nagroda Nobla 1920) był jednym z czterech pionierów chemii fizycznej obok Ostwalda (1853-1932, Nagroda Nobla 1909), Arrheniusa (1859-1927, Nagroda Nobla 1903) i Van't Hoffa (1852-1911, Nagroda Nobla 1901).

W 1905 Nernst został zaproszony przez Maxa Plancka i objął Katedrę Chemii Fizycznej na Uniwersytecie Berlińskim zabierając ze sobą z Getyngi Wartenberga, który został w Berlinie asystentem i w 1908 zrobił hablitację, w 1909 został docentem prywatnym, w 1910 profesorem nadzwyczajnym.

1 X 1913 na zaproszenie Rektora Politechniki Gdańskiej prof. A. Wohla został prof. nadzw. i wykładał chemię fizyczną. Od roku 1916 wykładał jako prof. nadzw. chemię nieorganiczna i fizyczną, a od roku 1917 również technologię nieorganiczną z elektrochemią. W latach 1918-33 jako prof. zw. został kierownikiem Katedry Chemii Nieorganicznej. Podczas dwudziestoletniej pracy w Politechnice Gdańskiej był dwukrotnie dziekanem (1919/20 i 1923/24). Podczas tej drugiej kadencji był jednocześnie przedstawicielem Fakultetu Nauk Ogólnych w Senacie.

W roku 1933 wyjechał z Gdańska do Uniwersytetu w Getyndze, gdzie jako prof. zw. objął Instytut Chemii Nieorganicznej, jako następca Zsigmondy'ego (Nagroda Nobla 1925).

W pierwszym okresie getyńskim odnowił i rozbudował Instytut za pieniądze uzyskane z Fundacji Rockefellera i rozpoczął intensywną pracę naukową. W roku 1937 został przymusowo emerytowany w oparciu o ustawę rasistowską, bo miał żonę Żydówkę! Dalsze prace eksperymentalne prowadził w skromnych warunkach, w pomieszczeniach Instytutu Fizyki, dzięki uprzejmości prof. R. W. Pohla. Pomimo to ogłaszał rok po roku znaczące prace.

W roku 1945 zostaje z honorami przywrócony na stanowisko utracone z powodów politycznych w okresie hitlerowskim. W roku 1948 został emerytowany, ale prawie do śmierci nadal pracował eksperymentalnie. 4 X 1960 umarł w Getyndze.

Dorobek naukowy H. von Wartenberga jest zawarty w ok. 150 opublikowanych pracach. W pracach termochemicznych dokonywał trudnych pomiarów równowag chemicznych, aby wyznaczyć ciepło tworzenia lub energię atomizacji np. wody, tlenu, acetylenu, dwutlenku węgla i in. Pomiary np. dla wody prowadził w zakresie temperatur 1000-2000°C, a dla tlenu 1100-1150°C. Stwierdził, że termiczna dysocjacja tlenu prowadzi do powstawania ozonu.

W pracach z chemii fluoru otrzymał szereg fluorków, np. PbF4, CeF4, BiF4, CrF3, CrF4, CrF5, których mimo usiłowań nie udało się otrzymać innym badaczom.

W zakresie chemii wysokich temperatur zmierzył temperatury topnienia platyny, palladu, wolframu, toru, temperatury wrzenia srebra i chromu wyznaczył z pomiaru prężności par. Wyznaczył temperaturę reakcji termitowej (2400°C), temperaturę płomienia Langmuira (4700°C). Mierzył gęstości par, aby określić rodzaj cząsteczek w fazie gazowej ołowiu, srebra, antymonu, bizmutu, siarki, selenu, połączęń międzymetalicznych (MnZn2, Na3Hg), a nawet soli. Stwierdził np., że pewne fluorki w stanie pary występują jako dimery, co potwierdziły dużo późniejsze prace wykorzystujące spektromerię mas. Trudno redukujące się tlenki metali, np. ThO2 redukował do metali w bardzo wysokich temperaturach wodorem. Do tych prac konstruował specjalne piece, np. piec elektronowy, piec płomieniowy z rurami z ZrO2 (2600°C), piece z drutami oporowymi z platyny, irydu.

W swoich pracach rozwiązywał nie tylko problemy chemiczne, ale również zawiłe problemy techniczno-konstrukcyjne. Gdy miał już ponad 70 lat podjął problem otrzymywania czystego krzemu z SiO2. Wśród badanych alternatyw była np. krystalizacja krzemu z metali! Mając lat 76 otrzymał krzem w siarkowej reakcji termitowej. W związku z zapotrzebowaniem rynku na krzem do tranzystorów założył nawet jednoosobową wytwórnię krzemu.

Po jego śmierci chemia wysokich temperatur rozwijała się nadal burzliwie, a Wartenberg pozostanie na zawsze niekwestionowanym jej pionierem!

Wyróżnienia: 1917 - Krzyż Żelazny II. kl, 1952 - doktorat h.c. Politechniki (RWTH) w Aachen, Medal Bunsena, Medal Gaussa-Webera.

Sprawy szczególne i ciekawostki:

W latach dwudziestych odrzucił propozycję profesury w dobrej Politechnice w Hannoverze, bo bardzo sobie cenił stosunki i warunki pracy w Politechnice Gdańskiej.

W 1937 roku, gdy groziła mu przymusowa emerytura z powodu niearyjskiego pochodzenia żony, władze doradzały mu rozwód i dalsze utrzymanie stanowiska profesora w Getyndze. Nie poszedł na takie rozwiązanie!

źródła: J. Goubeau [9], O. Glemser [10], praca zbiorowa [5, str. 165] oraz teczki Wartenberga z lat 1913-33 nr 988/606 i 988/606 w Archiwum Państwowym w Gdańsku.

Wilhelm Klemm (1896-1985)

Kierownik Katedry Chemii Nieorganicznej, 1933-1945

Urodzony 5 I 1896 roku w Guhrau. Zmarł 24 października 1985 w Gdańsku. Guhrau to kiedyś i obecnie polska góra, miasto powiatowe w województwie Dolnośląskim. W okresie międzywojennym góra leżała w Niemczech tuż za polsko-niemiecką granicą, ok. 20 km od Leszna.

Studia chemiczne odbywał w latach 1919-1923 na Uniwersytecie Wrocławskim. Tam uzyskał w roku 1923 doktorat z filozofii za pracę z chemii kwasu moczowego (promotor H. Biltz). W roku 1927 habilitował się z chemii nieorganicznej w Politechnice w Hannoverze (laboratorium prof. W. Biltza). W latach 1923-27 był asystentem u Wilhelma Biltza w Hannowerze, następnie jego docentem prywatnym 1927-29, a potem 1929-33 profesorem nadzw. Politechniki w Hannowerze.

W latach 1933-45 był profesorem zwyczajnym, kierownikiem Katedry Chemii Nieorganicznej Politechniki w Gdańsku (dokładnie od 1 IV 1933 do 27 I 1945). W latach 1944-45 był ostatnim prorektorem niemieckojęzycznej PG. Kierował ewakuacją dokumentów, aparatury, księgozbioru i personelu.

1947-51 profesor zwycz., kierownik Katedry Chemii Nieorganicznej Uniwersytetu w Kilonii. 1951-64 profesor zwycz., kierownik Katedry Chemii Nieorganicznej Uniwersytetu w Münster. W latach 1952-53 był prezesem Niemieckiego Towarzystwa Chemicznego, w latach 1955-56 dziekanem Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego Uniwersytetu w Münster, a w latach 1957-58 rektorem tego Uniwersytetu. W 1964 emerytowany (z tytułem Honorowego Senatora Uniwersytetu Münster), a w latach 1965-67 był prezydentem IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry), jako pierwszy Niemiec po II Wojnie Światowej.

Dorobek naukowy: lista publikacji W. Klemma [10] obejmuje 250 pozycji, w tym jest 9 książek. Jedna z nich to popularny podręcznik chemii nieorganicznej, który miał ok. 40 wydań (!), druga to popularna preparatyka nieorganiczna, której pierwsze wydanie opracował H. Biltz (promotor Klemma), a następnych 40 wydań powstało z dużym udziałem W. Klemma. Klemm, jako twórca magnetochemii wydał w Lipsku w roku 1936 książkę pod tym tytułem.

W USA w roku 1944 w wydawnictwie Ann Arbor wyszły reprinty dwóch książek Klemma: "Magnetochemia" oraz "Chemia Przestrzenna Ciał Stałych". W roku 1946 na zamówienie angielsko-amerykańskie napisał Klemm review "Chemia Analityczna w Niemczech w latach 1936-46". Około 30 pozycji w spisie publikacji Klemma to obszerne artykuły mongraficzne publikowane głównie w Angewandte Chemie, Zeitschrift für Physikalische Chemie oraz Zeitschrift für Naturforschung.

Ogromna większość listy publikacji, ponad 200 pozycji, to prace oryginalne, których 140 ukazało się w Zeitschrift für Anorganische und Allgemeine Chemie.

Tematyka prac Klemma prawie w całości jest związana z chemią nieorganiczną i fizyczną. Otrzymał on jako pierwszy dziesiątki nowych związków nieorganicznych o wysokiej czystości. Przeprowadzał na nich precyzyjne pomiary własności fizycznych, np. gęstości w różnych temperaturach, współczynników rozszerzalności, ciepeł tworzenia, przewodnictwa elektrycznego w stanie stopionym, własności magnetycznych, struktur krystalicznych zbadanych metodą rentgenograficzną, objętości molowych i innych. W oparciu o te pomiary wyciągał wnioski o naturze wiązań chemicznych. Stworzył m.in. nową, ogólnie zaakceptowaną klasyfikację metali ziem rzadkich i metali przejściowych. Otrzymał i badał dziesiątki układów międzymetalicznych. Na trwałe weszła do literatury chemicznej tzw. koncepcja Zintla-Klemma pozwalająca na zrozumienie budowy różnych faz międzymetalicznych. Otrzymał też i opisał dziesiątki fluorków, szczególnie kompleksowych. Opracował wiele nowych metod preparatywnych, które weszły do szerokiej praktyki. Szczyt aktywności doświadczalnej i publikacyjnej W. Klemma przypada na lata pracy w Gdańsku (np. w roku 1939 - 24 pozycje).

W. Klemm (po lewej) z żoną i szwagrem w laboratorium

W. Klemm wypromował ponad 100 doktorów. Wielu spośród nich to profesorowie lub wybitni specjaliści przemysłu chemicznego. Można również powiedzieć, że ogromny powojenny rozwój chemii ciała stałego w Niemczech jest wynikiem działalności grupy profesorów, byłych uczniów Klemma. W. Klemm był również wieloletnim głównym redaktorem dwóch ważnych czasopism chemicznych (Z. Anorg. Allgem. Chemie i Chem. Zentralblatt).

Honory i zaszczyty: Krzyż Żelazny I Klasy i inne odznaczenia z I Wojny Światowej, Wielki Krzyż Zasługi NRF oraz Order za Zasługi dla NRF. Doktoraty h.c. Politechniki w Darmstadt, Uniwersytetu w Bordeaux, Uniwersytetu w Dijon, Uniwersytetu w Lille, Członkostwo Akademii Nauk w Halle, Monachium, Wiedniu, Düsseldorfie i Getyndze. Naukowe odznaki honorowe: Medal Liebiga, Medal Moissana i inne. Członkostwo honorowe wielu Towarzystw Naukowych. Uniwersytet w Münster nadał W. Klemmowi tytuł Honorowego Senatora, a Miasto Münster nazwało jedną z ulic jego nazwiskiem.

Współpraca Polskiego i Niemieckiego Towarzystwa Chemicznego zrodziła w roku 1994 inicjatywę imiennych wykładów Marii Skłodowskiej-Curie/Wilhelma Klemma. Umowę podpisali prezesi Towarzystw prof. E. Bayer i prof. Z. Galus. Pierwszym polskim wykładowcą zaproszonym przez stronę niemiecką był w roku 1995 prof. M. Mąkosza.

Kilka spraw szczególnych:

W. Klemm napisał Historię Wydziału Chemii Politechniki Gdańskiej za lata 1904-45 stanowiącą dla nas ważne źródło informacji o ówczesnym Wydziale [6].

W sali seminaryjnej Katedry Chemii Nieorganicznej PG wiszą portrety wszystkich byłych Kierowników Katedry: O. Ruffa, H. von Wartenberga, W. Klemma, W. Rodziewicza i J. Dobrowolskiego.

Żona W. Klemma, dr Lisabeth Klemm, wraz z nim pracowała w Katatedrze Chemii Nieorganicznej

W roku 1984 prof. W. Klemm przekazał w prezencie na ręce prof. W. Wojnowskiego dla Biblioteki Wydziału Chemicznego PG 180 tomów Gmelina (Handbook of Inorganic Chemistry). Pismo zawiadamiające o tym darze kończy się w sposób niezwykły, jak na tamte lata "żelaznej kurtyny": "... zarazem ma ten prezent stanowić wyraz moich szczerych pragnień, aby rozwinęły się dobre układy między Politechniką Gdańską, a Uczelniami Republiki Federalnej i aby to pomogło ustanowić przyjazne stosunki między naszymi narodami".

Historia wizyty W. Klemma w Politechnice Gdańskiej w roku 1985 i jej zakończenie. Prof. W. Wojnowski od dawna gromadził różne materiały związane z W. Klemmem, jego sławnym poprzednikiem w Katedrze. Poznał również wielu uczniów Klemma i był pod wrażeniem ich wielkiego szacunku i przywiązania do Mistrza. W. Klemma poznał w roku 1981 i spotkał się z wielką z jego strony serdecznością i wielkim zainteresowaniem naszą Uczelnią. Po pewnym czasie W. Klemm, mimo niesprzyjających warunków politycznych, wyraził gorące pragnienie odwiedzenia naszej Politechniki i swojej dawnej Katedry ("Jetzt aber muss ich nach Danzig"). Okazją stał się Jubileusz czterdziestolecia powojennej Politechniki w październiku 1985 roku, na który W. Klemm otrzymał od Rektora PG oficjalne zaproszenie. 89-letni W. Klemm przyjechał do Gdańska, zwiedził Wydział, a szczególnie dokładnie swoją byłą Katedrę, rozmawiał z ludźmi, a 22 X wziął udział w uroczystym posiedzeniu Senatu PG poświęconym Jubileuszowi PG i nadaniu tytułu dr h.c. chemikowi z Francji, prof. Hagenmullerowi. Po tej uroczystości, w gabinecie Rektora E. Dembickiego otrzymał medal pamiątkowy PG z legitymacją nr 467. Dziękując tak powiedział: "jest moim wielkim pragnieniem, aby współpraca między uczonymi polskimi i niemieckimi przyczyniła się do lepszego zrozumienia między dwoma narodami". Następnego dnia był W. Klemm na wykładzie swego ucznia prof. von Schneringa w Audytorium Chemicznym, nie zmienionym od czasów, gdy przez 12 lat wykładał tam chemię nieorganiczną. Potem, niby półżartem, mówił osobom, które miały z nim wracać do Niemiec, aby wracały same, a on tu zostanie. I... 24 października zmarł nagle na serce.

7 listopada w Münster była uroczystość żałobna. Na początku nekrologu czytamy: „Po życiu bogato naukowo spełnionym zmarł 24 X 1985 w Gdańsku, w mieście swej wieloletniej działalności badawczej, uhonorowany medalem Politechniki Gdańskiej, Wilhelm Klemm”.

Profesor Wilhelm Klemm uczestniczy w uroczystej sesji Senatu Politechniki Gdańskiej w dniu 22 X 1985 roku (fot. T. Chmielowiec).

O Klemmie pisali: R. O. Oesper [12], J. Goubeau [13], R. Hoppe [14], A. Butenandt [8] oraz [6, str. 145].

Teresa Sokołowska i Wiesław Wojnowski

Włodzimierz Rodziewicz (1908-1976)

Kierownik Katedry Chemii Nieorganicznej, 1945-1976

Urodził się w Rożyszczach, pow. Łuckiego, na Wołyniu 20 VIII 1908 roku. Gimnazjum w Łucku ukończył w 1928 roku. Studia wyższe na Wydziale Chemicznym Politechniki Warszawskiej ukończył w 1934 roku uzyskując tytuł inżyniera chemii. W tymże roku rozpoczął pracę jako asystent w Katedrze Chemii Nieorganicznej Politechniki Warszawskiej, której kierownikiem był sławny prof. dr Tadeusz Miłobędzki - autor znakomitych podręczników z chemii analitycznej, na których kształciło się kilkadziesiąt roczników studentów przed wojną i po wojnie.

Odbył roczny staż z fizyki promieniowania rentgenowskiego w Katedrze Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, kierowanej przez również sławnego prof. dr S. Pieńkowskiego, pod opieką prof. dr A. Sołtana.

W okresie wojny pracował w Łucku, w różnych instytucjach i zakładach - w młynie, jako laborant chemiczny i w końcu jako kierownik laboratorium.

W lipcu 1945 roku przyjechał W. Rodziewicz do Gdańska. Był jednym z pierwszych współorganizatorów Wydziału Chemicznego Politechniki Gdańskiej, zorganizował Katedrę Chemii Nieorganicznej i został jej pierwszym po wojnie kierownikiem, a czwartym od powstania tej Katedry w roku 1904 w strukturze ówczesnej Politechniki Gdańskiej. Trzej jego poprzednicy to sławni profesorowie: Otto Ruff, Hans von Wartenberg i Wilhelm Klemm.

W roku 1949 uzyskał na Politechnice Gdańskiej stopień doktora nauk technicznych, na podstawie pracy o mieszanych tlenkach chromu. W roku 1950 uzyskał tytuł profesora nadzw., zaś w roku 1963 - tytuł profesora zw.

Pełnił liczne funkcje organizacyjne: był pierwszym po wojnie prodziekanem Wydziału Chemicznego (1945-48 i 1950-51), a potem trzykrotnie ddziekanem (1951-53, 1958-60, 1960-62). Od 1969 do 1974 roku był dyrektorem Instytutu Chemii i Technologii Nieorganicznej Politechniki Gdańskiej. Istotna była też, zwłaszcza dla studentów, jego praca jako redaktora skryptów Politechniki Gdańskiej.

Lata 1945-1950 to ogromny brak kadry nie tylko na Politechnice Gdańskiej, lecz również na Akademii Medycznej. W latach 1946-56 prof. Rodziewicz był również organizatorem i kierownikiem Katedry Chemii Nieorganicznej i Analitycznej Wydziału Farmacji Akademii Medycznej w Gdańsku. W tym okresie wykładał na obu uczelniach do 24 godzin tygodniowo. Osobiście asystował w pracowni chemii nieorganicznej po 20 godzin tygodniowo, szkoląc nowych asystentów. Jego wykładów z chemii nieorganicznej I i II, chemii ogólnej, chemii technicznej, chemii analitycznej (jakościowej i ilościowej), wysłuchało około 6000 studentów, z których około 3500 przeegzaminował osobiście.

Był promotorem licznych magistrów inżynierów oraz siedemnastu doktorów. Był również promotorem jednego doktora honoris causa profesora. M.G. Voronkova, światowej sławy krzemoorganika, dyrektora Oddziału Syberyjskiego Akademii Nauk ZSRR w Irkucku. Spośród doktorów, których wypromował, siedmiu uzyskało tytuł profesora zwyczajnego.

Piknik na Kaszubach (26 V 1975) Zespołu Si-Org przy okazji nadania tytułu i godności doktora honoris causa Politechniki Gdańskiej prof. dr M. G. Voronkov. Promotorem był prof. W. Rodziewicz.
od lewej siedzą: M. Wojnowska, M.G. Voronkov, L. Voronkov, W. Rodziewicz;
od lewej stoją: B. Becker, S. Konieczny, E. Felcyn, A. Herman, K. Przyjemska, K. Grzędzicki i W. Wojnowski.

Był współautorem 49 publikacji, w tym 29 z nowej dziedziny chemii związków krzemoorganicznych, 4 patentów, 2 opracowań redakcyjnych, 8 recenzji podręczników i monografii.

Czasy w jakich obecnie żyjemy, wielu nazywa wiekiem krzemu, mając na myśli zwłaszcza komputery. Ale również i związki krzemoorganiczne znane pod potoczną nazwą silikony odgrywają ogromną rolę jako tzw. wysoko zaawansowane materiały. Jako ciekawostkę można tu wymienić, że człowiek stąpał po Księżycu podeszwą z gumy silikonowej. Rozwój chemii i technologii związków krzemoorganicznych rozpoczął się dopiero po wojnie i prof. Rodziewicz jest jednym z pierwszych chemików krzemoorganików, a pierwszym w Polsce. Twórcą polskiej szkoły chemii krzemoorganicznej rozwijanej później również w Łodzi, Warszawie i Poznaniu. W tej dziedzinie jest autorem lub współautorem 29 publikacji naukowych, promotorem 11 magistrów i 12 doktorów. Pierwsza polska monografia "Związki krzemoorganiczne" autorstwa późniejszego profesora T. Jasińskiego, która ukazała się w 1955 roku, powstała pod redakcją prof. Rodziewicza.

Prof. Rodziewicz odznaczał się dużym poczuciem humoru. Czasami opowiadał dowcipy. Niektóre przetrwały w pamięci jego studentów do dziś. Np. podczas wykładu o właściwościach kwasów i zasad, chcąc ułatwić zapamiętanie jak barwi się roztwór zasadowy z dodatkiem wskaźnika - fenoloftaleiny, mawiał: "fenolftaleina jak dziewczyna z zasady się rumieni" (miało być w zasadzie). A kiedy trafiał na oddźwięk, wówczas dodawał: "Dawniej dziewczyna, gdy się wstydziła, to się rumieniła, a dziś się wstydzi, gdy się rumieni". Podczas gdy audytorium wybuchało śmiechem, profesor zachowywał kamienną twarz.

Był znany jako kibic klubu piłki nożnej "Lechia" i wśród studentów panowała opinia, że w poniedziałek jeśli "Lechia" przegrała, to lepiej nie pokazywać się na kolokwium, bo profesor ma zły humor.

Okazyjnie profesor grywał w brydża. Studenci opowiadali następującą anegdotę: Pewnego razu profesor zasiedział się na brydżu u swego przyjaciela, mineraloga, prof. Wawryka, który mieszkał na sąsiedniej uliczce. (prof. Rodziewicz mieszkał na ulicy Wróblewskiego, tuż koło Politechniki). Padał rzęsisty deszcz, więc pani Wawryk zaproponowała, aby u nich przenocował. Propozycja została przyjęta. Zajęto się przygotowaniem noclegu, a tu dzwonek u drzwi. Otwierają, a tu stoi prof. Rodziewicz zlany deszczem, z zawiniątkiem pod pachą. Zdumionym gospodarzom powiedział, że przecież musiał pójść po piżamę.

Był bardzo lubiany przez studentów. Już po kilku tygodniach znał, także z imienia i nazwiska każdego nowo przyjętego studenta i śledził jego postępy przez całe jego studia, zapisując je do swojego "katalogu".

Prof. W. Rodziewicz podczas egzaminu z Chemii nieorganicznej II

Zmarł 8 III 1976 roku. Pochowany jest na cmentarzu na Srebrzysku. Chyba już nigdy potem nie widzieliśmy na pogrzebie profesora aż takich tłumów studentów. Zapisał się w naszej pamięci jako wzór nauczyciela nadzwyczaj kompetentnego, prawego i skromnego. Jest moim Mistrzem.

Wiesław Wojnowski

Jan Dobrowolski (1919-1998)

Kierownik Katedry Chemii Nieorganicznej, 1976-1989

Urodzony 13 VII 1919 w Tarnowie, tamże matura w 1937 roku. Studiował w latach 1937-39 na Wydziale Chemicznym Politechniki Lwowskiej (I i II rok studiów). Studia kontynuował w Politechnice Gańskiej (1946-49) na wydziale Chemicznym. Tam też 20 VI 1949 obronił dyplom mgr inż. Stopień doktora otrzymał 14 X 1961 na Wydziale Chemicznym PG. Jego promotorem był W. Rodziewicz. Po habilitacji 22 VI 1966 objął w marcu 1967 roku stanowisko docenta etatowego. W 1974 roku zatrudniony został na stanowisku profesora nadzw., a w 1982 zw.

Przebieg pracy zawodowej:

Wazniejsze funkcje:

Tematyka naukowa obejmowała chemią telluru i chemię pierwiastków rzadkich

W Politechnice Gdańskiej pracował 42 lata (1 II 1947 - 30 IX 1989), wypromował 11 doktorów. Zmarł 25 I 1998 w Gdańsku.

Wiesław Wojnowski (1933)

Kierownik Katedry Chemii Nieorganicznej, 1989-2003

Urodził się 7 marca 1933 r. w Toruniu. Szkołę średnią (Technikum Chemiczne w Toruniu) ukończył w roku 1952 i rozpoczął studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Gdańskiej. Studia ukończył w 1957 roku, uzyskując stopień i tytuł mgr inż. chemii. Jeszcze podczas studiów, w roku 1956 rozpoczął pracę w Katedrze Chemii Nieorganicznej Politechniki Gdańskiej, kolejno jako młodszy asystent, starszy asystent, w roku 1962 otrzymał stopień doktora nauk technicznych (Wydział Chemii PG), promotor: prof. W. Rodziewicz na podstawie pracy: "Etoksykreozosilany - badania reakcji alkoholizy" i awansował na stanowisko adiunkta. W roku 1971 habilitował się na podstawie rozprawy: "Badania reakcji alkoholizy dwusiarczku krzemu" i zatrudniony został na stanowisku docenta. W roku 1980 uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego a w roku 1989 tytuł profesora zwyczajnego.

Od roku 1992 do 2003 Kierownik Katedry Chemii Nieorganicznej Politechniki Gdańskiej. W latach 1975/1976 pracował na stanowisku Research Associate w University of Wisconsin at Madison (USA), Department of Chemistry w zespole prof. R. Westa (chemia polisilanów).

W roku 1980 (1 semestr) wykładał w Southern Illinois University at Carbondale (USA), Departament of Chemistry zaś w roku 1981 (pół semestru) był gościem Uniwersytetu w Göttingen (RFN), Instytut Chemii Nieorganicznej, w latach 1983-1985 (2 lata) pracował jako Gast-Professor w Max-Planck-Institut für Festkörperforschung w Stuttgarcie. We współpracy z prof. H.G. von Schnering powstało wówczas kilkanaście publikacji dotyczących badań rentgenostrukturalnych związków krzemoorganicznych. Współpraca z MPI trwa do dziś, jak również z Uniwersytetem Technicznym w Aachen (prof. W. Bronger i prof.  P. Pätzold). Od 1969 roku kierował zespołem naukowym Chemii i Technologii Związków Krzemoorganicznych obejmującym kilkanaście osób.

W latach 1969-1973 pełnił funkcję wicedyrektora Instytutu Chemii i Technologii Nieorganicznej PG, w latach 1978-1981 i 1987-1990 funkcję prodziekana Wydziału Chemii PG. Pełnił też funkcję przewodniczącego Oddziału Gdańskiego Polskiego Towarzystwa Chemicznego (1988-1990 i 1995-1997). W roku 1999 został wyróżniony Odznaką Honorową PTCh.

Opublikował 155 artykułów naukowych głównie w Z. Anorg. Allg. Chem. i J. Organomet. Chem., oraz 22 patenty. Jest promotorem 17 doktoratów. Trzy osoby z jego zespołu habilitowały się: Barbara Becker, Jerzy Pikies i Aleksander Herman. Barbara Becker i Jerzy Pikies uzyskali następnie tytuły profesora.

Doktorzy wypromowani:

Barbara Becker (1978), Aleksander Herman (1978), Stanisław Konieczny (1978), Jerzy Pikies (1978), Erazm Felcyn (1979), Krystyna Kwiatkowska-Sienkiewicz (1979), Krystyna Przyjemska (1980), Heryk Masiakowski (1983), Jerzy Nowak (1984), Michał Jaczewski (1984), Bogusław Dręczewski (1986), Zbigniew Pawelec (1995), Krzysztof Wrzesień (1996), Krzysztof Radacki (2000), Łukasz Ponikiewski (2007), Elżbieta Jesionka (2007), Anna Ciborska (2009), Ksymena Liadis (2012), Catherine Hurt* (1976).

*) promotor Robert West. Wiesław Wojnowski 1975-1976 (Research Associate University of Wisconsin).

Tematyka naukowa:

Stworzył w kierowanej przez siebie Katedrze Pracownię Rentgenograficznej Analizy Strukturalnej Monokryształów z najnowocześniejszym wyposażeniem uzyskując na ten cel granty w wysokości blisko jednego miliona złotych.

Posiadane odznaczenia: Złoty Krzyż Zasługi 1977, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski 1981, Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski 1999, Medal Edukacji Narodowej 1997, Medal za Zasługi dla Politechniki Gdańskiej 2004, Medal Złoty Za Długoletnią Służbę 2008.

Jest żonaty. Ma dwoje dzieci: synowie Mirosław, urodzony w 1975 roku i Wojciech, urodzony w 1989 roku. Jego hobby to kaktusy, meteoryty i muzyka (klasyczna i country).

Prof. W. Wojnowski przywrócił zajmowanemu gabinetowi kierownika Katedry Chemii Nieorganicznej pierwotny wygląd z roku 1904 i oryginalne wyposażenie poddał starannej restauracji. Przy tym biurku pracowali przed prof. Wojnowskim (zdjęcie z lipca 1992 roku) profesorowie: Otto Ruff, Hans von Wartenberg, Wilhelm Klemm oraz Włodzimierz Rodziewicz.

Jerzy Pikies (1946)

Kierownik Katedry Chemii Nieorganicznej, 2003-2008

Urodził się 6 lipca 1946 r. w Bydgoszczy. Szkołę średnią (Liceum Ogólnokształcące Nr 1) ukończył w roku 1963 i rozpoczął studia na Wydziale Chemicznym Politechniki Gdańskiej. Studia ukończył w 1968 roku, uzyskując stopień i tytuł mgr inż. chemii na specjalności lekkiej syntezy organicznej. W roku 1970 rozpoczął pracę w Katedrze Chemii Nieorganicznej Politechniki Gdańskiej, kolejno jako asystent stażysta, asystent i starszy asystent. Od września 1976 do marca 1977 odbył staż naukowy w Uniwersytät Rostock (Niemcy) w zespole, którym kierował Prof. G. Schott pod opieką Prof. H. Kelling'a. W roku 1978 otrzymał stopień doktora nauk chemicznych (Wydział Chemii PG), promotor: dr hab. inż. (wówczas) W. Wojnowski na podstawie pracy doktorskiej i awansował na stanowisko adiunkta. W latach 1983-1986 odbył staż w Technischen Univeristät Braunschweig (w Instytucie Chemii Analitycznej i Nieorganicznej) w zespole kierowanym przez Prof. R. Tacke jako stypendysta Fundacji Humboldta. Stopień doktora habilitowanego w zakresie chemii organicznej nadała mu Rada Wydzaiału Chemicznego Politechniki Gdańskiej 29 stycznia 1991 roku na podstawie rozprawy zatytułowanej „Nukleofilowe rozszczepienie wiązania Si-S silanotioli katalizowane aminami”. W roku 1992 odbył staż naukowy w Universität Karlsruhe, ponownie jako stypendysta Fundacji Humboldta. W latach 1994-2002 jest zatrudniony na stanowisku docenta w Katedrze Chemii Nieorganicznej. W tym czasie odbywa szereg staży zagranicznych: w latach 1996-1999 w Karlsruhe w grupie badawczej, którą kierował Prof. Gerhard Fritz. Prowadzi wówczas prace badawcze nad związkami fosforu. W roku 2002 pracował również na tym samym Unwersytecie w grupie prof. Hansgeorga Schnöckela. Na stanowisko profesora Politechniki Gdańskiej zostaje mianowany w czerwcu 2002 roku. Tytuł naukowy profesora nauk chemicznych został mu nadany w roku 2005. W latach 2003-2008 sprawuje funcję kierownika Katedry Chemii Nieorganicznej Politechniki Gdańskiej.

Wypromowani doktorzy

Jest żonaty i ma dwóch synów: Eryk (1971) i Tytus (1991). Jego hobby to m.in. alpinistyka. Uczestniczył w wyprawach w Himalaje.

Literatura cytowana:

  1. O. Ruff: Chemiker Zeitung 9 (1905) 99
  2. W. Mizerski: Kurier Chemiczny 4 (1995) 28
  3. W. Hückel: Berichte 72 (1940) 125
  4. Praca zbiorowa: Technische Hochschule in Danzig, Festschrift zur Eröffnung, 6. Oktober 1904
  5. W. Klemm: Angew. Chem. 53 (1940) 25
  6. Praca zbiorowa: Beiträge und Dokumente zur Geschichte der TH Danzig 1904-45, Hannover 1979
  7. O. Ruff: Chemiker Zeitung 61 (1937) 6
  8. P. Karlson: Adolf Butenandt, Stuttgart 1990
  9. J. Goubeau: Angew. Chem. (1950) 179
  10. O. Glemser: Angew. Chem. 72 (1960) 179; Naturwiss. 47 (1960) 121
  11. W. Bronger: Journal of Less-Common Metals, 5 I 1981, IX
  12. R.O. Oesper: J. Chem. Educ. 29 (1952) 336
  13. J. Goubeau: Z. Elektrochem. 63 (1961) 105
  14. R. Hoppe: Z. anorg. allg. Chem. 622 (1996) 1
  15. W. Heisenberg: Część i całość, PIW 1987, str. 229
  16. Recenzje Profesorów: M. Żydowo i W. Trzeciaka w przewodzie dr h.c., niepublikowane; archiwum TS
  17. Harenberg Lexikon der Nobelpreisträger, Dortmund 1998
  18. G. Rienäcker i in.: Z. anorg. allg. Chem. 279 (1955) 1
  19. T. Sokołowska: Pismo PG, 7 (1994) 7
  20. T. Sokołowska: Z Historii Politechniki Gdańskiej, 2 (1994) 4